Зерно поступает в Казахстан по заниженной цене. Аграрии требуют антидемпинга в ЕАЭС
Какой НДС будет выгодным для АПК? Об этом шел разговор во время встречи бизнеса Костанайской области с вице-министром Министерства финансов РК Ержаном Биржановым. Своим видением ситуации поделились сельхозтоваропроизводители региона, сообщает агентство АПК Новости.
Фото из открытых источников
Правительство Казахстана подготовило предложения по установлению дифференцированной ставки НДС для аграрного сектора, которая составит от 0 до 16%. Но, по мнению агробизнеса, отмена НДС для отрасли может иметь обратный эффект и оказаться невыгодным.
Свою позицию директор ТОО «Дамды 2005» Бейбут Койшибаев пояснил тем, что компании, которые поставляют ГСМ, запчасти, химию не будут освобождены от НДС и будут продавать фермерам товары дороже, значит, автоматически увеличатся и затраты хозяйств.
— Например, сегодня Продкорпорация и мукомолы покупают зерно у КХ, которые не платят НДС, по более низкой цене, чем у ТОО. И если мы будем продавать культуры без НДС, то цена обрушится еще ниже. И мы проиграем больше. Аграрии предлагают оставить уплату НДС по существующим нормативам. Согласны мы платить и социальный налог, но его размер именно для села нужно пересмотреть, — пояснил глава агроформирования.
В свою очередь вице-министр добавил, что есть вариант сквозного освобождения от НДС по перечню. В этом случае освобождается от налога не только аграрий, который произвел товар, но и сам товар. Тогда уже торговые точки будут вести отдельный учет по товарам, которые облагаются налогом и не облагаются.
— Что касается метода допзачета, то я его поддерживаю, но с одной оговоркой, если продукт предназначен только для внутреннего сбыта. Если товар идет на экспорт, то возмещение будет проводиться только оплаченной части и тогда незаконные схемы прекратятся, — сказал Ержан Биржанов.
По его словам, в регион завозится зерно из других стран и указывается заниженная цена. Для чего это делается? Чтобы снизить налогооблагаемую базу. Когда соседние страны из ЕАЭС продают в Казахстан свою продукцию, механизмы таможенного контроля не срабатывают, как это происходит с третьими странами.
— К примеру, зерно вместо реальной цены заходит по очень заниженной, и платится самая минимальная ставка налога. А потом чудесным способом оно становится казахстанским. Затем пшеница уходит в третьи страны, учитывая, что это отечественное зерно КТЖ применяет внутренний тариф на перевозку. И отправитель получает возврат НДС, возмещение ж/д тарифа. И в этом случае государство оказывается в двойном проигрыше. Хотели помочь аграриям, а оказываем поддержку фермерам других стран. Подходы по аграрному НДС нужно пересматривать и анализировать, — подчеркнул вице-министр.
Напомним, еще в начале января представители Ассоциации сельхозтоваропроизводителей Костанайской области предлагали отслеживать импорт зерна и контролировать демпинг цен на сельхозкультуры. По мнению аграриев, обязательно нужно вести контроль за демпингом, и если цены на завезенную продукцию в Казахстане будут ниже, чем средние в стране-поставщике, то при необходимости нужно инициировать антидейпенговое расследование в рамках ЕАЭС.
Жетісу облысында көктемгі дала жұмыстарына дайындық бойынша семинар кеңес өтті
Ақпан айының 12-14 күндері Жетісу облысының әкімдігінің ұйымдастыруымен Сарқан және Көксу аудандарының фермерлерімен көктемгі далалық жұмыстарға дайындық барысын талқылау жөнінде семинар кеңес өтті. Семинар кеңеске Жетісу облысының әкімінің орынбасары Әлібек Жақанбаев, облыстық ауыл шаруашылық бөлімінің басшысы, аудан әкімдері және фермерлер қатысты.
Семинарда көктемгі дала жұмыстарына дайындық пысықталып, фермерлердің жоғары сапалы тұқыммен, жанар-жағармаймен, тыңайтқыштармен толық қамтамасыз етілу барысы талқыланды. Институт қызметкерлері Кенебаев А. мен Мусагоджаев Н. ауыл шаруашылық дақылдарының тұқымдарының көрмесін фермерлерге таныстырды. Негізгі қызығушылық танытқан дақылдар: жаздық арпа, бидай, қытай бұршақ және қант қызылшасы болды. Жаздық арпа мен бидайдан 150 тонна, қытай бұршақ тұқымынан 85 тонна, қант қызылша тұқымынан 250 с.б. фермерлермен келісім-шартқа отырды.
Қазақ ғылымының абыз ақсақалы Бөрібай Сарыұлы 85 жаста
Аса қадiрлi Бөрібай Сарыұлы!
Қазақ егiншiлiк және өсiмдiк шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты ұжымы және өз атымнан Сізді мерейлi 85 жасқа толуыңызбен шын жүректен құттықтаймын!
Бүкiл саналы ғұмырыңызды отанымыздың ғылымы мен бiлiмiн дамытуға арнап, ел экномикасының дамуына қомақты үлес қостыңыз. Сiз ғылыми жолыңызды С.М. Киров атындағы Қазақ мемлекеттік университетінің биология факультетін бiтiргеннен кейiн аспирантураны тәмамдап, кандидаттық диссертациясын сәтті қорғағаннан кейін, Қазақ КСР Жоғарғы білім министрлігінің тапсырмасы бойынша Семей педагогикалық институтына жұмысқа жіберілдіңіз.
Сіз астық және жемшөп дақылдарын шығару теориялық негіздерін әзірлеп, осы дақылдардың селекциясы бойынша ғылыми мектеп құрдыңыз. Зерттеулеріңіздің нәтижесінде 35 жаңа арпа және сұлы сорттары шығарылып, Ауыл шаруашылығы дақылдарын сорт сынақ мемлекеттік комиссиясына тапсырылды. Олардың ішінде 15 арпа және 6 сұлы сорты Қазақстанның 9 облысында және Қырғызстанның 4 аймағында аудандастырылды және өндірісте кеңінен өсірілуде.
Сіздің ғылыми жетекшілігіңізбен 11 кандидаттық, 2 докторлық диссертация қорғалды. Ғылыми тұжырымдамаларыңыз 300-ден астам ғылыми еңбекте жарияланды, оның ішінде 4 монография, 22 патент, 2 астық дақылдарының селекциясы бойынша Оңтүстік-Шығыс Қазақстан үшін кешенді бағдарлама, 6 ұсыныс, 6 әдістемелік әзірлеме, 6 каталог, 2 жарнамалық проспект және 2 анықтамалық кітап бар.
Сіз Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығы министрлігі Агроөнеркәсіптік кешеннің Ұлттық ғылыми зерттеу орталығының Құрмет грамотасымен (2000), ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігінің Құрмет грамотасымен (2000), «КазАгроИнновация» Құрмет грамотасымен (2010), ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігінің Құрмет грамотасымен (2010), «Еңбек ардагері» медалімен (2015) марапатталдыңыз. Өңірді дамытудағы елеулі еңбегіз үшін 2013 жылы Түркістан облысы Сарыағаш ауданының Құрметті азаматы атандыңыз.
Құрметті Бөрібай Сарыұлы! Сізді 85 жасқа толған мерейтойыңызбен шын жүректен құттықтай отырып, Сізге зор денсаулық, ұзақ өмір, бақыт пен амандық тілеймін. Ғылыми еңбегіңіз алдағы уақытта да жемісті болсын, ал жұмыстарыңыз жаңа жетістіктер мен жеңістерге жетелесін!
Аса құрметпен, Басқарма Төрағасы Ш. Бастаубаева.
Алматы облысында ауыл шаруашылығы дақылдарын өсірудің жаңа технологиялары: Ғалымдардың семинар-тренингі
2025 жылы ақпан айының 6-7 күндері Қазақ егіншілік және өсімдік шаруашылығы ғылыми-зерттеу институтының ғалымдары Алматы облысының Кеген және Райымбек аудандарында бірқатар семинар-тренингтер өткізді. Бұл шараның негізгі мақсаты – ауыл шаруашылығы дақылдарын өсіру технологияларын жетілдіру, ғылыми жетістіктерді өндіріске енгізу және жергілікті шаруа қожалықтарының егіс жұмыстарына дайындықтарын арттыру болды.
Семинар-тренинг тақырыбы «Алматы облысы Кеген және Райымбек аудандарының жағдайларында ауыл шаруашылығы дақылдарын өсіру технологиясы».
Семинардың күн тәртібінде қатысушыларға әртүрлі ауыл шаруашылығы дақылдарын өсірудің заманауи тәсілдері ұсынылды. Дәріскерлер ретінде ғылыми орта мен ауыл шаруашылығы өндірісінің тәжірибелі мамандары сөз алды. Атап айтқанда, ЖШС Қазақ егіншілік және өсімдік ғылыми зертеу институтың Басқарма төрағасы, ауыл шаруашылығы ғылымдарының кандидаты, ауыл шаруашылығы ғылымының академигі Шолпан Бастаубаева «Интеграциялық өзара әрекеттесу стратегиясы» және органикалық егіншіліктегі жаңа технологиялар туралы айтып берді. ҚР ҰҒА академигі, а/ш ғылымының докторы, профессор, бас ғылыми қызметкер Серік Кененбаев топырақтың қоректік заттары мен ауа райының әсерін ескере отырып, минералды тыңайтқыштарды ұтымды қолдану жолдарын түсіндірді.
Сонымен қатар, а/ш ғылымының докторы, профессор, жаздық және факультативті бидай тобының жетекшісі Исатай Нурпейсов факультативті бидайдың қолдану әдістемелері мен экономикалық тиімділігін атап өтсе, а/ш ғылымының кандидаты, ауыл шаруашылығы зертханасының менгерушісі Рауан Жапаев Алматы облысында жаздық бидай мен арпа өсірудің ерекшеліктерін ғылыми негізде көрсетті. Семинардың аясында тыңдармандарға ауыл шаруашылығы дақылдарының жаңа сорттарын және олардың тиімді әдістерін енгізу бойынша кеңес берілді.
Семинарда сөз алған ғалымдардың баяндамалары тыңдаушылардың ерекше қызығушылығын туғызды.
А/ш ғылымдарының кандидаты, Қазақ егіншілік және өсімдік шаруашылығы ғылыми-зерттеу институтының Басқарма төрағасының инновация жөніндегі орынбасары Серік Абаев өз баяндамасында «Тұқымдық және жемдік үшін эспарцет өсіру ерекшеліктері» тақырыбына терең тоқталды. Оның айтуынша, эспарцет тұқымының сапасын арттыру, сонымен қатар оны жемдік мақсатта тиімді пайдалану — ауыл шаруашылығының дамуындағы маңызды қадам.
Ал Асқар Баймуратов, а/ш ғылымдарының кандидаты және дәнді мал азықтық дақылдар зертханасының меңгерушісі, Алматы облысы жағдайында жемдік дәнді дақылдардың жаңа сорттарын өсіру және оларды баптау технологиясын таныстырды. Оның ғылыми жұмыстары ауыл шаруашылығын әртараптандыру мен өнімділікті арттыруға бағытталған нақты ұсыныстарды қамтыды.
Сондай-ақ, Жарас Мамырбеков, а/ш ғылымдарының докторы және Қазақ бау-бақша және картоп ҒЗИ филиалының директоры, картопты өсіру технологиясы мен жаңа сорттарды зерттеу бойынша өз тәжірибесімен бөлісті. Ол картоп өндірісіндегі жаңашылдықтар мен тиімді әдістерді талқылады.
Семинарды қорытындылаған Сейткарим Калтаев, Қазақ егіншілік және өсімдік ғылыми-зерттеу институтының білім тарату орталығының басшысы, ауыл шаруашылығындағы білімді таратудың қазіргі әлемдік тенденцияларын атап өтті. Оның айтуынша, жаңа ғылыми білімдерді өндіріске енгізу мен аграрлық саланы жаңғыртудағы басты кілт — тиімді ақпараттық жүйелер мен білім беру орталықтарының рөлі артып келеді.
Бұл ғалымдардың баяндамалары ауыл шаруашылығын жетілдіру жолында тың серпін беріп, жергілікті шаруашылықтардың дамуына ғылыми негізде қолдау көрсетуді мақсат етеді.
Семинар тек ауыл шаруашылығына жаңа серпін беріп қана қоймай, Кеген және Райымбек аудандарындағы шаруашылықтардың даму деңгейін арттыруға бағытталған ауқымды қадам болды.
Казахстанское семеноводство в коме: почему фермеры выбирают импорт — СМИ
Весна уже на подходе, а это значит, что казахстанские аграрии снова окажутся в поисках качественных семян для предстоящего посевного сезона. Однако, несмотря на наличие отечественных учёных, собственных селекционных разработок и научных институтов, поля всё чаще засеваются импортными семенами.
Почему так происходит? Почему отечественные сорта не могут завоевать рынок? Эти вопросы стали основой для интервью, которое газете «Караван» дала Бакыт Айнебекова, кандидат сельскохозяйственных наук, заведующая лабораторией зерновых культур ТОО «КазНИИЗиР». В своём интервью она подробно объяснила причины сложившейся ситуации и поделилась мнением о перспективах развития казахстанской селекции.
Чужие семена — дешевле и проще?
Казахстан каждый год закупает семена в России, Турции, Германии, Франции, Италии, Венгрии и Нидерландах. И возникает вопрос: у нас что, своих семян нет? Есть! Только выращивать их сложнее, чем завезти готовые.
Как объясняет Бакыт Айнебекова, процесс создания семян очень сложен. Сначала в научных институтах разрабатывают новые сорта, затем размножают в основном до суперэлиты и передают их в элитные хозяйства, и идет дальнейшее размножение. После этого передают дальше – в хозяйства, где их доводят до первой, второй и третьей репродукции. Вроде бы логичная схема, но только на бумаге.
На практике всё сложнее. Самый важный этап – первичное семеноводство – почти не финансируется. Без него процесс обновления сортов буксует, а фермеры в итоге получают не то, что им хотелось. Чтобы хоть как-то ускорить процесс, нужна специализированная малогабаритная техника и ее обновление. Селекционеры, вместо того чтобы заниматься развитием отрасли, пашут практически вручную – медленно и в поте лица. А пока наши селекционеры бьются за свои образцы, фермеры без особых раздумий берут импортные семена. Почему? Да потому, что дешевле!
«В последнее время в Казахстан активно завозятся сорта из России, которые стремительно занимают наши поля. Российские семена в два раза дешевле казахстанских, потому что субсидируются у себя на родине. А потом, когда их размножают здесь, аграрии получают местные субсидии. Двойная выгода», — отмечает Бакыт Айнебекова.
Идём дальше. В Казахстане есть 38 производителей оригинальных семян. Из них только 18 входят в систему Национального аграрного научно-образовательного центра (НАНОЦ), а 20 – в частный сектор. Элитных семеноводческих хозяйств у нас 104, но к НАНОЦ относятся лишь 20, остальные 84 – частные. А вот хозяйств, занимающихся первой, второй и третьей репродукцией, целых 159, но в НАНОЦ входит только 13, а 146 принадлежат частникам.
Что это значит? А то, что семенной рынок сегодня фактически в частных руках. Государство смотрит на этот процесс со стороны и не вмешивается. И пока ситуация не изменится, мы будем продолжать покупать чужие семена, а про свои медленно, но верно забывать.
Семена без контроля: кто за это заплатит?
В развитых странах государство тщательно следит за качеством семян. Если сорт попал на поля, значит, он проверен, сертифицирован и безопасен. У нас же контроль слабый, а значит, вместе с иностранными семенами можно легко завезти болезни и вредителей. В первый год сорт может дать рекордный урожай, а на второй – просто исчезнуть. Но это ещё не самое интересное.
Есть такая вещь, как роялти – отчисления за использование чужих сортов. По словам Бакыт Алпысбаевны, сейчас многие фермеры выращивают российские или европейские сорта, не задумываясь, что в будущем за это придётся платить. Казахстан пока не вступил в UPOV – международную организацию, которая регулирует защиту прав селекционеров. Если страна присоединится, казахстанские учёные смогут защищать свои сорта на международном уровне, а иностранные селекционеры получат стимул инвестировать в наши разработки. Однако есть и обратная сторона: нам придётся платить роялти за использование зарубежных сортов.
Бакыт Алпысбаевна также отметила, что сегодня механизм сбора роялти за наши собственные сорта почти не работает. Фермеры спокойно выращивают иностранные семена и платят за них, а вот казахстанские селекционеры остаются ни с чем. Вопрос защиты интеллектуальной собственности в аграрной сфере по-прежнему остаётся открытым.
Как навести порядок в семеноводстве?
По словам Бакыт Айнебековой, Национальный аграрный научно-образовательный центр (НАНОЦ) предлагает навести порядок в семеноводстве. Для начала убрать государственные субсидии на иностранные сорта, если они не включены в Госреестр. Логика простая: если хотим развивать своё, не стоит платить за чужое. Дальше – навести порядок с контролем качества и прослеживаемостью семян. Сейчас программы разрабатываются, но пока всё на уровне разговоров «на кухне».
Также планируется субсидировать до 70 % затрат на элитные семена районированных сортов, чтобы фермеры могли покупать качественный посевной материал без удара по карману.
И самое важное — казахстанский генофонд растений нужно официально признать Национальным генетическим банком. А ведь именно он – основа селекции, источник родительских форм новых сортов.
Создание сортов тоже требует порядка. Нужна четкая структура: разработка, испытания, включение в реестр, затем – передача в элитные хозяйства и дальше по цепочке. Без этого никакого развития не будет.
Для контроля качества каждая организация, занимающаяся семеноводством, должна проходить сертификацию через АО «КазАгроЭксперт» и ТОО «Центр тестирования и квалификации агропродукции». Сертификация должна включать полевую апробацию, внесение данных в базу и контроль качества посевного материала. Но одного контроля мало – нужна техника. «Хорошая новость в том, что в 2025 году намечается реализация государственного инвестиционного проекта по обновлению технопарков на юге и севере Казахстана. Если всё пойдёт по плану, селекционерам и семеноводам будет чем работать», — поделилась Бакыт Айнебекова.
Так что шанс изменить ситуацию есть. Главное – довести реформы до конца, а не бросить на полпути, как часто бывает.
Почему фермеры не покупают хорошие семена?
2023 год преподнёс фермерам неприятный сюрприз: дожди во время уборки и прочие погодные неприятности привели к дефициту качественных семян. Нужно было два миллиона тонн, а в наличии – только один. Казалось бы, спрос на хорошие семена должен был взлететь, но нет – аграрии не спешат закупать ни отечественные, ни импортные семена. Почему? Да потому что денег нет.
Как объяснила Бакыт Алпысбаевна, семена нужно обновлять каждые пять лет, но в реальности их используют по семь, а то и десять лет. Особенно сложно мелким и средним хозяйствам – у них земли мало, техники нет, а каждый сезон они буквально выживают, арендуя оборудование и работая «как получится». Они не думают о качестве, им бы вообще посеять. Цены на топливо, удобрения и гербициды растут, субсидии приходят с опозданием, поэтому вместо элитных семян – что найдут, то и сажают. Большие хозяйства, у которых есть техника и средства, могли бы инвестировать в качественные семена, но и у них не всё так просто. Даже если они покупают элитные семена, на всю площадь их не хватает, приходится разбавлять посевы чем есть. В итоге осенью картина одна и та же: зерно продаётся прямо с поля, лишь бы покрыть долги по зарплате и подготовке к следующему сезону.
Так что дело не только в желании фермеров, но и в их финансовых возможностях. Пока система не изменится и семеноводство не станет доступнее, они продолжат работать по старой схеме: сажать то, что дешевле, а не то, что лучше.
Справка «Каравана»: В ноябре прошлого года Касым-Жомарт Токаев отметил, что сегодня обостряется конкуренция на мировом продовольственном рынке. Для того, чтобы обеспечить конкурентоспособность, основной акцент необходимо сделать на развитие науки. Одним из стратегических приоритетов является возрождение селекции и семеноводства. В связи с этим президент поручил правительству обеспечить аграриев семенами отечественного производства. В 2028 году данный показатель должен быть увеличен до 80 %, а доля высококачественных (то есть элитных) семян должна составить не менее 15 %.
Бюджет Министерства сельского хозяйства Казахстана на 2025 год: приоритеты и ключевые направления финансирования
Бюджет Министерства сельского хозяйства Казахстана на 2025 год составит 646,6 млрд тенге. Об этом сообщил президент Национального союза сельхозкооперативов Казахстана Мырзахмет Уксикбаев.
Фото из открытых источников
Согласно предоставленной информации, средства будут направлены на следующие цели:
– кредитование весенне-полевых и уборочных работ – 140 млрд тенге;
– кредитование тиражирования опыта СКО – 200 млрд тенге;
– кредитование масштабирования проекта по повышению доходов сельского населения (проект «Ауыл Аманаты») – 50 млрд тенге;
– субсидирование – 87 млрд тенге, из которых: на страхование АПК – 2 млрд тенге, на купонное вознаграждение – 66,1 млрд тенге, на гарантирование и страхование займов субъектов АПК – 11,8 млрд тенге, на вознаграждение при кредитовании и лизинге субъектов АПК – 7,7 млрд тенге;
– развитие ветеринарии – 57,4 млрд тенге;
– развитие растениеводства – 15,1 млрд тенге;
– развитие рыбных ресурсов – 2,3 млрд тенге;
– управление земельными ресурсами – 15,1 млрд тенге;
– возмещение расходов АО «НК «Продкорпорация» на хранение резервного запаса зерна – 2,4 млрд тенге;
– увеличение уставного капитала «Продкорпорации» для форвардного закупа пшеницы – 30 млрд тенге;
– научные исследования и повышение доступности знаний – 10,9 млрд тенге;
– участие Казахстана в программе партнерства с ФАО – 940 млн тенге;
– обеспечение деятельности Министерства, Комитетов и территориальных подразделений – 34,5 млрд тенге.
Мырзахмет Уксикбаев также отметил, что в условиях экономической ситуации и роста тарифов, а также цен на основные ресурсы, возникает вопрос, будет ли Правительством предусмотрена индексация этих расходов.
Напоминаем, что в декабре 2024 года было озвучено, что на закупку 155 тыс. тонн зерна из государственного резерва планировалось выделить 10 млрд тенге. Для выкупа 1 млн тонн зерна требовалось дополнительное финансирование в размере 75 млрд тенге. Окончательные решения по этим вопросам пока не приняты.
«Фермерлер Қазақстанға ресейлік сұрыпты дақылдарды көп тасымалдап жатыр» — БАҚ
Қазіргі таңда Қазақстанның ауыл шаруашылығы саласы маңызды экономикалық секторлардың бірі болып табылады. Алайда бидай экспортындағы қиындықтар елдің экономикалық дамуына өз әсерін тигізуде. Осы мәселеге қатысты ауыл шаруашылығы ғылымдарының кандидаты, «ҚазЕӨҒЗИ» ЖШС дәнді дақылдар зертханасының меңгерушісі Бақыт Айнабекова Sarapshy.info сұхбат берді. Ғалым, бидай экспортындағы кедергілер мен қиындықтарды, сондай-ақ өнім сапасы мен оның алдағы дамуы туралы қызықты мәліметтермен бөлісті.
– Бақыт Алпысбайқызы, Қазақстандағы бидай сапасын отандық ғалымдар қаншалықты бағалайды?
– Сорттарды таңдау – фермерлер үшін ғана емес, селекционерлер үшін ең маңызды нәрсе. Жоғары сапалы астық алу үшін күшті сұрыптарды, яғни құрамында ақуыз, дән желімшесі және басқа да нәрі көп сорттарды пайдалану қажет. Негізінен тұқым сатып алу кезінде кейбір шаруалар болашақта төмен өнім беретін өндірістік емес тұқымдарды пайдаланады.
Егер фермер сортты таңдаған болса, онда оны өсірудің агротехнологиясын ұстанып, агроэкологиялық аймақтарды ескеруі керек. Сорттың тұрақтылығы мен икемділігіне әсер ететін ең маңызды факторлар өсетін аумақтың агроклиматтық жағдайлары болып табылады. Көптеген сарапшы ғалымдар дәннің сапасы шамамен 23-27% құрайтын сорттың генотипімен жоғары дәрежеде анықталатынын атап өтеді. Дәннің сапасы оның өсу технологиясының жеке элементтеріне де байланысты, оған өсімдіктерді химиялық тұрғыда қорғау әдістері де (тыңайтқыштар, пестицидтер) кіреді.
Астықтағы дән желімшесінің (клейковинаның) мөлшері өнімділікті шектемейді, бірақ агроклиматтық аймақтың жағдайына да байланысты болады. Бидайдың жоғары және сапалы өнімін алу үшін қажет: тұрақты генотип (сорт), ауыспалы егіс, топырақты өңдеу және себу, химиялық қорғау және осының барлығы облыс бойынша белгілі бір мерзімде жүргізілуі керек.
– Қазақстан мол өнім алғанымен, сыртқы нарыққа астық экспорттауға қиналып отыр. Осыған не айтасыз?
– Біздің еліміз дүниежүзілік мұхитқа тікелей шыға алматын болғандықтан және құрлықта орналасқандықтан, әлемдік нарыққа шығуға мүмкіндігі жоқ. Қазақ астығын теңіз көлігімен әлемдік нарыққа тасымалдау қымбатқа түсуде. Олар негізінен Ресей арқылы өтетін теңіз жолы арқылы әлемдік нарыққа шықты. Иә, Каспий теңізінің арғы бетінде мүмкіндіктер бар, бірақ бұл барлық мәселені шеше алмайды
– Астықты Қытай нарығына экспорттау қаншалықты ақтайды?
– Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің статистикасы бойынша соңғы үш жылда Қытайға қазақстандық астықты сату 6 есеге жуық өсті. Қытай – біз үшін өте үлкен, болашағы зор және өте ауқымды нарық. Ең бастысы, Қытай – біздің көршіміз. Бұл нарық бізге керек деп есептеймін.
– Иран еліне бидай экспорты неге қысқарды?
– Қазақстандық бидайдың Иранға жеткізілімі соңғы 5 жылда тез төмендей бастады. 2023 жылдан бері экспорт көлемі 13,5 есеге қысқарды, яғни бар болғаны 32,3 мың тоннаны құрады, бірақ бұл жерде арпа экспорты 18,2%-ға (118,8 мың тонна) өскенін атап өткен жөн.
Иранның ауыл шаруашылығы министрлігінің мәліметі бойынша екі жыл ішінде Тегеран бидай импортының көлемін жеті есе қысқартты: жылына 7 миллион тоннадан 1 миллион тоннаға дейін.
2024 жылы жақсы өнім алған Иран халқын өз бидайымен қамтамасыз етті, сондықтан оны биыл импорттамайды. Айта кетейік, ол елдің күнтізбесі бойынша жыл 2025 жылдың наурыз айында аяқталады.
– Қазақстанда дәнді дақылдар сапасын басқа елдер қаншалықты бағалайды? Нарықта бәсекелесе ала ма? Мәселен, Қазақстандағы бидай сапасы Ресейдікін нашар ма?
– Қазақстандағы дақылдар сапасы жоғары және оны сатып алған елдер астықты жақсарту үшін пайдаланады. Тек кейінгі кезде сапаның төмендегені байқалады. Оның бірнеше себебі бар. Біріншіден, тұқым шаруашылығы дұрыс жүргізілмейді, екіншіден, сапалы агротехнологиялар мен ауыспалы егіс жоқ, үшіншіден, соңғы уақытта климаттық жағдайлар да әсер етіп отыр, бұл жерде астық жинау кезіндегі жауын-шашын туралы айтып отырмыз. Қазіргі уақытта Ресейден көптеген сұрыптар әкелінуде, олар қазір Қазақстанның біраз бөлігінде егіле бастады. Ресейлік тұқымдардың бағасы отандық тұқымнан төмен, себебі бұл тұқымдарды ресейлік тарап субсидиялайды, содан кейін Қазақстанда көбейту арқылы мұнда да субсидия алады. Отандық бидай сорттары шетелдіктерден кем емес екенін қайталаудан жалықпаймын. Фермерлер басқа елдерден қандай тұқым әкелетінін түсінуі керек, бұл тұқымдар ауру таратуы және зиянкестерімен бірге тасымалдануы мүмкін. Сондай-ақ Ресейдің немесе басқа мемлекеттің сорттарын көбейткен кезде фермерлер болашақта осы елдерге роялти төлеуге мәжбүр болады.
– Дәнді дақылдар, оның ішінде бидай сапасын ғылыми зерттеу жайы қалай? Қандай мәселелер бар?
– Біздің де жетістіктеріміз де бар, мәселелер де жеткілікті. Біздің үшжылдық жоспарларымыздың әрқайсысы жылдың соңында келетін қаржыландырудың кешігуінен басталады. Технологиялар мен жабдықтар ескіруде. Таңдау үшін қолданылатын құрал-жабдықтар негізінен шағын өлшемді, бұл көп ақшаны қажет етеді. Жақында Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың қатысуымен ауыл шаруашылығы қызметкерлерінің форумы өтті. Тоқаев Үкіметке 2028 жылы шаруаларды отандық өндірілген тұқыммен қамтамасыз ету көрсеткішін 80 пайызға жеткізуді, сапалы тұқымның үлесін кем дегенде 15 пайызға жеткізуді тапсырды. Біздің мекеме секілді тұқым өсіруші ғылыми-зерттеу институттар мемлекеттік инвестициялық жоба (МЖЖ) аясында шағын техника мен тұқым тазарту жабдықтарын жаңартуға қол жеткізеді деген үміттеміз.
Ауыл шаруашылығы ғылымы мен нақты зерттеу жұмыстары нәтижесінде ғана мол өнім алынады. Әрбір ел тәуелсіз болу үшін отандық селекция мен тұқым шаруашылығын дамытып жатыр.
– Бидайдан басқа қай дәнді дақылдар ескерусіз қалып жатыр?
– Бізде негізінен жұмсақ бидай, солтүстікте жаздық, оңтүстікте қыстық бидай егеді. 0,4-0,7 млн гектар алқапқа егілетін қатты бидай да бар. Негізінде, Солтүстік Қазақстан, Қостанай, Ақмола, Қарағанды, Ақтөбе облыстарында егіледі. Жаздық қатты бидайдың бағасы жұмсақ бидаймен бірдей болады және сапасына қарай 700 долларға дейін жетуі мүмкін.
– Қазақстан болашақта астық экспорттайтын ірі елдер қатарынан табыла ма?
– Қазақстан ірі астық экспорттаушы елдердің бірі айналуы мүмкін, бұл үшін логистика мәселесін шешіп алу керек. Тағы бір сала – астық өңдеу. Біздің ұн сапалы өнімдердің бірі болып саналады. Көршілеріміз Өзбекстан, Қырғызстан, Тәжікстан тек астықты ғана емес, негізінен ұнды да сатып алады. Өзбекстанда Ташкент немесе Самарқан шелпектері қандай ұннан жасалады деп сұрасаңыз, «Қазақтың ұны» деп жауап береді.
– Жердің тозуы, су тапшылығы, ғылыми сұрыптау жұмысының кемдігі бидай өсіруге қаншалықты кедергі келтірді?
– Қазақстанның климаты күрт континенталды, ал қысқы және жазғы температура арасындағы үлкен амплитудалық, құрғақ ауа, республиканың басым бөлігінде аздаған жауын-шашын мөлшері 120-200 мм, солтүстікте қысы ұзақ және жазы қысқа, және оңтүстікте қысы қысқа, жазы ыстық. 1-2% шегінде қарашірігі азайып кеткен топырақ. Әрине, егін егу тәжірибесіне жете мән берілмесе, ауыспалы егістікке назар аударылмаса, кез келген дақыл топырақтың тозуына әкеледі.
Менің ойымша, Қазақстанның брендінің бірі – бидай! Өсімдік шаруашылығында да, мал шаруашылығында да селекциялық жұмыс ауыл шаруашылығының негізгі стратегиялық бағыты болып қала береді. Елдің азық-түлік қауіпсіздігі осы саланың жеміс беруіне байланысты. Өсімдік шаруашылығында жақсы және сапалы сорттар шғаратын мықты селекционерлер бар. Өкінішке орай, селекцияның жалғасы саналатын тұқым шаруашылығының әлсіз байланысы салдарынан кейбір нашар сорттар айналымға түседі.
Селекциялық және тұқым шаруашылығын табысты дамыту үшін біріншіден, мемлекеттік қолдаудың көлемін ұлғайту, екіншіден оны қамтамасыз ету нысандарын жетілдіру, үшіншіден инвестиция тарту және әкімдіктердің селекциялық-тұқым шаруашылығына бас мән беруі, 019 бағдарламасы бойынша тұқым шаруашылығын қаржыландыруды арттыруы қажет.
Изучение опыта Туниса: Визит казахстанских ученых в Национальный Генбанк Туниса
С 27 по 30 января 2025 года сотрудники лаборатории генофонда с.-х. культур Казахского научно-исследовательского института земледелия и растениеводства (КазНИИЗиР) — старший научный сотрудник Кадыржан Мукин и научный сотрудник Карлыга Джиенбаева посетили Национальный Генбанк Туниса в г. Тунис, Тунисская Республика. Данный визит организован в рамках исполнения Дорожной карты, подписанной между ИОПБ и НАНОЦ, и является частью проекта по созданию Международного Генбанка ИОПБ. Основной целью поездки является изучение опыта Туниса в управлении Генбанком.
— 27 января 2025 года мы погрузились в работу Генбанка Туниса, ознакомившись с его деятельностью по хранению генетических ресурсов растений (ГРР). Этот визит позволил нам ближе понять подходы к сохранению биологического разнообразия и методы, применяемые в важнейшей сфере охраны природы. На следующий день продолжили изучение работы Генбанка, сосредоточив внимание на хранении образцов in-vitro, а также посетили полевой Генбанк Туниса. Этот визит открыл новые горизонты в области сохранения растений, ведь именно такие базы являются ключом к восстановлению экосистем и поддержанию продовольственной безопасности, — рассказал Кадыржан Мукин.
По словам сотрудника института, они также стали участниками тренинга по системе управления базами данных генных банков (GRIN GLOBAL COMMUNITY EDITION), который провел доктор Ясин из Crop Trust.
— Сессия оказалась невероятно полезной, предоставив нам уникальную возможность углубить знания в области информационных технологий для эффективного управления генетическими коллекциями. 30 января мы провели плодотворные консультации с представителями Генбанка Туниса, Генбанка ИКАРДА и доктором Ясином из Crop Trust. Обсуждения охватывали широкий спектр вопросов, связанных с современными подходами к сохранению генетических ресурсов и возможностями для будущего сотрудничества в этой критически важной области, — заключил старший научный сотрудник института Кадыржан Мукин.
Отчет о выполнении грантового проекта ИРН 23488612
Отчет о выполнении грантового проекта ИРН 23488612 «Создание новых конкурентоспособных и адаптированных к условиям юга и юго-востока Республики Казахстан сортов яровой мягкой пшеницы».
Руководитель проекта Сарбаев А.Т.
Цель проекта:
Повышение производства зерна в условиях юга и юго-востока Казахстана на основе селекции новых конкурентоспособных сортов яровой мягкой пшеницы.
Задачи проекта:
— Изучение, создание, испытание, оценка на урожайность, качество зерна, устойчивость к болезням и неблагоприятным факторам среды, сортообразцов, линии и номеров яровой мягкой пшеницы во всех питомниках селекционного процесса (коллекционный питомник — КП, гибридный питомник — ГП, селекционные питомники первого и второго года испытания – СП-1 и СП-2, контрольный питомник — КТП, питомник конкурсного сортоиспытания — КСИ, экологическое сортоиспытание — ЭИ и производственное испытание — ПИ);
— Передача в Государственную комиссию по сортоиспытанию сельскохозяйственных культур (ГКСИСК) нового конкурентоспособного сорта яровой мягкой пшеницы;
— Производство оригинальных и элитных семян нового сорта яровой мягкой пшеницы;
— Подготовка одного доктора Phd по вопросу устойчивости растений к болезням и вредителям.
Закладка полевых опытов, изучение, создание, испытание, оценка селекционных материалов яровой мягкой пшеницы на урожайность, качество зерна, устойчивость к болезням и неблагоприятным факторам среды, в полевых и лабораторных исследованиях будут проводиться с использованием классических методов селекции, методами Государственного сортоиспытания и смежных биологических наук (биохимия и молекулярная биология растений);
— Математическая обработка полученных данных полевых исследований будет произведена по программе R (R version 3.2.3 (2015-12-10) — «WoodenChristmas-Tree»). Анализ лабораторных данных будет выполнен по ANOVA (analysis of variance), критерию Tukey HSD, а также корреляционным, кластерным и регрессионным анализами по программе R 4.2.2, пакеты dplyr и gglot (https://www.r-project.org/).
Полученные результаты за 2024 г:
1. Общий объем работ по всем питомникам селекционного процесса в 2024 году составил 2084 коллекционных образцов, линий и номеров, в том числе в старших питомниках селекционного процесса (КТП и КСИ) 59 номеров;
2. Изучаемые материалы по всем питомникам получали соответствующие оценки и испытания по комплексу селектируемых признаков и свойств. В результате выделены целый ряд коллекционных сортообразцов, линий и номеров, представляющих большой интерес для дальнейшей их проработки в последовательных звеньях селекционного процесса;
В частности, проведены, выделены и отобраны:
— в коллекционном питомнике (КП) — 10 сортообразцов;
— в питомнике гибридных популяций — 1850 линий;
— в селекционном питомнике первого года (СП-1) – 260 номеров;
— в селекционном питомнике второго года (СП-2) – 25 номеров;
— в контрольном питомнике (КТП) – 15 номеров;
— в питомнике конкурсного сортоиспытания (КСИ) – 11 номеров;
3. С целью создания новых гибридных популяций с широким спектром изменчивости комплекса селектируемых признаков и свойств, произведено 33 комбинаций скрещивания;
4. Урожайность у лучших номеров КСИ составила от 23,2 до 27,1 ц/га, при средней урожайности стандартного сорта Казахстанская 10 — 21,8. Среди них самые высокие показатели урожайности (25,2 – 27,1 ц/га) проявили такие номера как Лютесценс 72 СП-1-17, Лютесценс 1148 СП-2-09 и Лютесценс 851 СП-2-15. Длина вегетационного периода всходы-колошение у них составила 55-63 суток;
5. По всем показателям качество зерна лучшими оказались 7 линии и номеров (Лютесценс 1125 СП-2-09, Велитинум 535 СП-2-0, Лютесценс 969 СП-2-11, Лютесценс 647 СП-2-11, Лютесценс 650 СП-2-10, Лютесценс 777 СП-2-12 и Лютесценс 824 СП-2-12), которые относятся к категории сильной пшеницы;
5. 10 номеров яровой пшеницы (Лютесценс 753, Лютесценс 857, Лютесценс 783, Лютесценс 814, Лютесценс 822, Лютесценс 1068, Лютесценс 468, Лютесценс 968, Лютесценс 717, Лютесценс 698) показывали устойчивость (R-MR) к возбудителю патогена, а остальные номера поражались бурой, желтой и стеблевой ржавчиной от 5-20% с типом реакции восприимчивости – MS;
6. По допущенным к использованию сортам (номерам) яровой мягкой пшеницы произведено 1,2 тонн оригинальных семян.
Свежие комментарии