08.09.2025
Қазақстандағы соя селекциясы: азық-түлік қауіпсіздігі үшін жаңа сорттар
Қазақстанда соя селекциясы ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігінің 267-бюджеттік бағдарламасы аясында, BR 22885857 «Елдің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында майлы және дәнді дақылдардың жоғары өнімді сорттары мен будандарын жасау және өндіріске енгізу» тақырыптық-мақсатты қаржыландыру шеңберінде жүзеге асырылуда.
«Қазақ егіншілік және өсімдік шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты» ЖШС-інде бұл жұмыс күрделі көпсатылы процесс болып табылады. Ғалымдар дақылдың негізгі шаруашылық және бағалы белгілерін зерттейді: өнімділік, ерте пісуі, құрғақшылыққа төзімділігі, технологиялылығы, сондай-ақ сапалық көрсеткіштері – ақуыз, май, май қышқылдары мөлшері және антипитательді заттардың (трипсин ингибиторларының) деңгейін төмендету.
Бұл көрсеткіштерді арттыру үшін дәстүрлі селекция әдістерімен қатар заманауи тәсілдер де қолданылады: биотехнологиялық, генетикалық, физиологиялық зерттеулер, сонымен бірге тұқымның ақуызға, майларға, май қышқылдарына, темірге, күкіртке және басқа да маңызды элементтерге кешенді химиялық талдауы жүргізіледі.
Мұндай кешенді тәсіл сояның бірқатар перспективалы сорттарын жасауға мүмкіндік берді:
Алуа – ерте пісетін, құрғақшылыққа төзімді, фотонейтралды;
Ай Сәуле – кеш пісетін, жоғары өнімді, төгіндіге төзімді;
Милка – жоғары органолептикалық қасиеттерімен ерекшеленеді, тофу өндірісіне өте қолайлы;
Елмерей – тұзға төзімді, кеш пісетін әрі жоғары өнімді.
Бүгінде Қазақстан Республикасында Қазақ егіншілік және өсімдік шаруашылығы ғылыми-зерттеу институтында жасалған сояның 22 сорты ресми түрде пайдалануға рұқсат етілген. Бұл жетістіктер елдің азық-түлік қауіпсіздігін нығайтып қана қоймай, аграрлық сектордың дамуына жаңа мүмкіндіктер ашады.
Работа по селекции сои в Казахстане: новые сорта для продовольственной безопасности
Селекция сои в Казахстане ведётся в рамках программно-целевого финансирования Министерства сельского хозяйства РК по бюджетной программе 267, BR 22885857 «Создание и внедрение в производство высокопродуктивных сортов и гибридов масличных и крупяных культур с целью обеспечения продовольственной безопасности страны».
В ТОО «Казахский научно-исследовательский институт земледелия и растениеводства» эта работа представляет собой сложный многоэтапный процесс. Учёные изучают ключевые хозяйственные и ценные признаки культуры: урожайность, скороспелость, засухоустойчивость, технологичность, а также качественные показатели – содержание белка, жира, жирных кислот и снижение уровня антипитательных веществ (ингибиторов трипсина).
Для повышения этих показателей используются как традиционные методы селекции, так и современные подходы – биотехнологические, генетические, физиологические исследования, а также комплексный химический анализ семян на содержание белка, жиров, жирных кислот, железа, серы и других важных элементов.
Такой комплексный подход уже позволил создать ряд перспективных сортов сои:
Алуа – скороспелый, засухоустойчивый, фотонейтральный;
Ай Сауле – позднеспелый, высокоурожайный, устойчивый к осыпанию;
Милка – с высокими органолептическими свойствами, идеально подходит для производства тофу;
Елмерей – солеустойчивый, позднеспелый и высокоурожайный.
Сегодня в Республике Казахстан официально допущены к использованию 22 сорта сои, созданные в Казахском НИИ земледелия и растениеводства. Эти разработки укрепляют продовольственную безопасность страны и открывают новые перспективы для развития аграрного сектора.
